Wiele branż wymaga ochrony oczu i twarzy, dlatego stosuje się kilka różnych norm w zależności od rodzaju zagrożeń i wymagań BHP.
Najważniejsze normy dla ochrony oczu i twarzy
EN 166 – ochrona indywidualna oczu
EN 166 jest podstawową normą i określa wymagania dotyczące projektowania, konstrukcji, testowania oraz znakowania wszystkich środków ochrony oczu. Jej główne kryteria obejmują wymagania optyczne, wytrzymałość na czynniki mechaniczne oraz bezpieczeństwo użytkowania. Nie definiuje filtrów – to robią inne normy.
Najważniejsze kryteria normy EN 166:
- Soczewki muszą gwarantować odpowiednią jakość widzenia bez zniekształceń.
- Klasy optyczne:
- Klasa 1 – do pracy ciągłej (najwyższa jakość optyczna),
- Klasa 2 – do pracy okresowej,
- Klasa 3 – do pracy krótkotrwałej.
Odporność mechaniczna:
Testy uderzeniowe sprawdzają, czy soczewki nie pękną ani nie rozpadną się pod wpływem różnych sił:
- S – minimalna odporność na uderzenie (5,1 m/s),
- F – wytrzymałość na uderzenie o niskiej energii (45 m/s),
- B – wytrzymałość na uderzenie o średniej energii (120 m/s),
- A – wytrzymałość na uderzenie o wysokiej energii (190 m/s, tylko przyłbice i tarcze).
Opcjonalne oznaczenia:
- K – odporność na zarysowania,
- N – odporność na zaparowanie,
- 3 – ochrona przed cieczami (krople, rozbryzgi),
- 4 – ochrona przed dużymi cząstkami pyłu,
- 5 – ochrona przed gazami i drobnymi cząstkami,
- 6 – ochrona przed strumieniem cieczy pod ciśnieniem,
- 7 – ochrona przed promieniowaniem cieplnym,
- 8 – ochrona przed łukiem elektrycznym,
- 9 – odporność na stopione metale i gorące ciała stałe.
Każdy wyrób zgodny z EN 166 musi być trwale oznakowany. Na szkłach i oprawkach znajdują się oznaczenia, które określają klasę optyczną, odporność mechaniczną i inne właściwości. EN 166 to podstawa, do której można dobierać filtry i dodatkowe cechy według potrzeb.
EN 167 i EN 168 – metody badań optycznych i nieoptycznych
Te dwie normy określają metody badań stosowanych przy sprawdzaniu okularów, gogli i osłon twarzy zgodnych z EN 166 i dodatkowymi normami.
EN 167 definiuje jak bada się właściwości optyczne soczewek i filtrów używanych w środkach ochrony oczu.
Najważniejsze wymagania to:
- Przepuszczalność światła – sprawdza się, czy soczewki przepuszczają odpowiednią ilość światła widzialnego.
- Właściwości optyczne – czy soczewka nie działa jak wada wzroku (refrakcja), czy nie powoduje zniekształceń obrazu (astygmatyzm), czy nie występuje efekt „mgły” (rozproszenie światła).
- Równomierność zaciemnienia – cała powierzchnia soczewki musi mieć równy odcień, zwłaszcza przy filtrach spawalniczych czy przeciwsłonecznych.
- Zniekształcenia – sprawdzane są linie testowe, aby upewnić się, że soczewka nie zakrzywia obrazu.
EN 167 gwarantuje, że przez okulary ochronne użytkownik widzi wyraźnie i naturalnie, a soczewki nie zniekształcają obrazu.
EN 168 opisuje testy nieoptyczne, które mają potwierdzić bezpieczeństwo i trwałość środków ochrony wzroku i twarzy.
Testuje się:
- Wytrzymałość mechaniczną – badania uderzeniowe (np. stalową kulką), które sprawdzają odporność na różne poziomy energii (S,F, B, A – tak jak w EN 166).
- Odporność na temperaturę – badania w wysokiej i niskiej temperaturze, żeby upewnić się, że soczewki i oprawki nie tracą właściwości.
- Odporność chemiczna – testy z rozbryzgami cieczy, agresywnych substancji lub pyłów.
- Odporność na promieniowanie – sprawdza się, czy materiał soczewki rzeczywiście blokuje niebezpieczne fale.
- Komfort i ergonomia – badania konstrukcji, pola widzenia, wentylacji.
EN 168 zapewnia, że okulary/gogle/osłony ochronne są trwałe, odporne na uszkodzenia i bezpieczne w różnych warunkach pracy.
EN 169 – filtry do spawania
EN 169 określa wymagania dotyczące filtrów spawalniczych o stałym stopniu zaciemnienia. Chodzi o szyby i wkłady stosowane w przyłbicach, tarczach i okularach spawalniczych. Norma nie obejmuje filtrów automatycznych (opisane w EN 379). Filtry EN 169 chronią przed promieniowaniem optycznym, powstającym podczas spawania (oślepiające łuny, promieniowanie UV i IR). Norma definiuje również zakres stopni zaciemnienia od 1,2 DIN do 16 DIN – im wyższa liczba, tym ciemniejszy filtr i wyższa ochrona przed promieniowaniem. Zakres zaciemnienia jest dobierany zależnie od metody spawania, natężenia prądu i charakterystyki materiału poddawanego spawaniu.
Filtry EN 169 muszą spełniać wymagania dotyczące przejrzystości i braku zniekształceń widzenia. Zwraca się uwagę na równomiernie rozłożone zaciemnienie oraz brak pęcherzyków i wad w materiale. Każdy filtr musi mieć trwałe oznaczenie zawierające numer normy, stopień zaciemnienia i znak producenta. Norma EN 169 jest ważna, ponieważ chroni oczy przed nieodwracalnymi uszkodzeniami wzroku – m.in. poparzeniem rogówki, zaćmą i ślepotą spawalniczą. Jest obowiązkowa w każdej przyłbicy czy tarczy spawalniczej z szybą z filtrem stałym. EN 169 doprecyzowuje wymagania normy EN 166 w zakresie filtrów spawalniczych.
EN 170 – filtry chroniące przed promieniowaniem ultrafioletowym (UV)
EN 170 jest zapewnieniem, że filtry do okularów, gogli i przyłbic ochronnych odpowiednio chronią oczy przed szkodliwym promieniowaniem UV. Normę stosuje się w laboratoriach, przemyśle chemicznym, farmaceutycznym, w pracach z lampami UV, a także jako uzupełnienie ochrony dla spawaczy. Promieniowanie UV jest niewidoczne, ale jego skutki są poważne. Filtry zgodne z EN 170 gwarantują bezpieczny poziom ekspozycji, dostosowany do rodzaju pracy.
Najważniejsze wymagania EN 170:
- Stopnie ochrony – norma wyznacza 8 stopni ochrony UV, np. 2-1,2 (lekka ochrona) – pierwsza cyfra oznacza typ filtra (2 = UV), a druga liczba to stopień ochrony; im wyższy, tym większa ochrona. Stosuje się także oznaczenia 2C i 3 – te filtry zapewniają lepsze rozpoznawanie barw.
- Przepuszczalność światła – filtry muszą blokować określony zakres promieniowania UV i jednocześnie muszą przepuszczać odpowiednią ilość światła widzialnego dla zachowania komfortu pracy.
- Neutralność barwowa – filtry EN 170 nie mogą zniekształcać kolorów w stopniu, który utrudnia identyfikację obiektów.
- Brak defektów – soczewki muszą być wolne od skaz i zniekształceń obrazu
EN 171 – filtry chroniące przed promieniowaniem podczerwonym (IR)
Promieniowanie podczerwone (IR) jest niewidoczne dla ludzkiego oka, ale jego energia cieplna może powodować przegrzanie oczu i wywołać trwałe uszkodzenia przy długiej ekspozycji. EN 171 zapewnia ochronę przed IR i tym samym pozwala na zapobieganie wyżej wspomnianym uszczerbkom na zdrowiu. Filtry IR mają 13 stopni ochrony i oznacza się je cyfrą 4 na początku kodu – liczby po myślniku oznaczają stopień ochrony – tak jak w przypadku filtrów UV. Wymagania filtrów IR również obejmują odpowiednią przepuszczalność światła widzialnego i jakość optyczną dla komfortu i bezpieczeństwa użytkownika. Najczęściej wykorzystuje się EN 171 w hutnictwie, odlewniach metali, przemyśle szklarskim oraz przy pracach z laserami CO2 i innymi źródłami ciepła.
Norma EN 171 nie dotyczy ochrony przed promieniowaniem laserowym – do tego stosuje się EN 207 i EN 208.
EN 172 – filtry przeciwsłoneczne
EN 172 określa wymagania dotyczące filtrów chroniących oczy przed naturalnym światłem słonecznym, stosowanych w pracy zawodowej. Norma nie dotyczy zwykłych codziennych okularów przeciwsłonecznych, lecz ochronnych używanych m.in. na budowie, w rolnictwie, transporcie czy przy innych pracach na zewnątrz. Filtry przeciwsłoneczne oznaczone są 5 (standardowe) lub 6 (z dodatkową ochroną przed IR) – liczba po myślniku wskazuje stopień przyciemnienia (im wyższa, tym ciemniejszy filtr). Wyróżnia się 7 stopni ochrony.
Należy pamiętać, że nie wolno używać okularów z bardzo mocnym przyciemnieniem (kategoria 4) do prowadzenia pojazdów.
Wszystkie filtry EN 172 muszą skutecznie blokować szkodliwe promieniowanie UV-A i UV-B pochodzące ze słońca oraz zapewniać odpowiednią jakość widzenia. Okulary muszą być także odporne na zarysowania, zaparowanie, a także spełniać wymagania wytrzymałościowe. Norma EN 172 jest często łączona z EN 166.
Okulary przeciwsłoneczne EN 172 są profesjonalnym ŚOI, a nie gadżetem modowym.
EN 175 – ochrona oczu i twarzy przy spawaniu i procesach pokrewnych
Norma EN175 dotyczy bezpośrednio spawania i procesów pokrewnych. Określa wymagania wobec przyłbic, tarcz i osłon twarzy, a także oprawek i korpusów osłon (czyli samej przyłbicy/tarczy) oraz systemu mocowania filtrów (np. filtry stałe EN 169 lub automatyczne EN 379). Środki ochronne EN 175 muszą chronić przed odpryskami stopionego metalu, iskrami i cząstkami wysokiej energii – badania wytrzymałości mechanicznej obejmują uderzenia o różnej energii, tak jak w EN 166 (S, F, B, A). Przyłbice muszą wytrzymać kontakt z gorącymi cząstkami oraz krótkotrwałe działanie płomienia, dlatego materiał korpusu nie może się topić ani zapalać. Sam korpus osłony musi być tak zaprojektowany, aby uniemożliwić przedostawanie się promieniowania i iskier do oczu i na twarz. Wymaga się także odpowiedniej wielkości pola widzenia, stabilnego mocowania oraz wygody użytkowania.
EN 175 reguluje, jak w przyłbicy montuje się filtry ochronne – spawalnicze stałe (EN 169), UV (EN 170), IR (EN 171) i automatyczne samościemniające (EN 379). Na przyłbicach muszą znajdować się oznaczenia dotyczące normy, producenta i klasy wytrzymałości mechanicznej.
EN 379 – filtry spawalnicze automatyczne o zmiennym stopniu ochrony
Automatyczne filtry spawalnicze są stosowane w nowoczesnych przyłbicach. Same się przyciemniają w momencie zapłonu łuku spawalniczego. Umożliwiają pracę w trybie „jasnym” i w ułamku sekundy przechodzą w tryb „ciemny”, chroniąc oczy przed oślepieniem i promieniowaniem.
Najważniejsze wymagania EN 379:
- Filtry automatyczne spawalnicze muszą zapewniać ochronę w określonym zakresie przyciemnienia – tryb jasny zwykle DIN 3 lub 4 (do ustawiania spawarki, cięcia, szlifowania), tryb ciemny regulowany, np. DIN 9-13 (do różnych metod spawania). Norma określa też czas reakcji filtra – nie może być dłuższy niż 0,0001 sekundy (0,1 ms).
- Filtry oceniane są w czterech kategoriach (każda w skali 1-3, gdzie 1 to najlepszy wynik): jakość optyczna, rozproszenie światła, jednorodność zaciemnienia, zależność od kąta patrzenia.
- Filtry muszą stale chronić przed promieniowaniem UV i IR, nawet gdy są w trybie jasnym. To zabezpiecza oczy spawacza, gdyby filtr nie zdążył się przyciemnić.
- Norma sprawdza wytrzymałość na zmiany temperatury, wilgoć, uderzenia i inne czynniki środowiskowe. Filtry muszą być kompatybilne z przyłbicami zgodnymi z EN 175.
